Сэлэнгэ аймгийн гадаргын болон хаягдал ус, агаарын чанарын 2022 оны 10 дугаар сарын тойм

1.Гадаргын усны чанар

Сэлэнгэ аймгийн Байгаль орчны шинжилгээний лаборатори нь гадаргын усны хяналт-шинжилгээний хөтөлбөрийн дагуу  2022 оны 10 дугаар сард Сэлэнгэ мөрөн, Орхон, Ерөө, Зэлтэр, Бугант, Хараа, Хүдэр, Буурь, Бургалтай, Хиагт,  голуудын хяналт-шинжилгээний цэгээс нийт 17 усны сорьц авч, усны химийн найрлага, чанарын 20 гаруй үзүүлэлтийг тодорхойллоо.

Сэлэнгэ мөрөн, Сэлэнгэ голын Сэлэнгэ-12 дугаар зөрлөг цэгээс 2 удаа, Зүүнбүрэн хяналт-шинжилгээний цэгээс 1 удаа усны сорьц авч, усны химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 270.0-294.2 мг/л-т хэлбэлзэж, MNS4586:98 усны чанарын стандарт дахь хүлцэх агууламжаас (цаашид ХА гэх) Сэлэнгэ-12 дугаар зөрлөг цэгээс авсан дээжинд нитритийн азот /NО₂/-ын агууламж 0.023 мгN/л буюу ХА-аас 1.15 дахин давсан байна.

Орхон гол, Орхон голын Шаамар, Сүхбаатар хяналт-шинжилгээний 2 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 202.5-234.4 мг/л-т хэлбэлзэж, ХА-аас давсан үзүүлэлт байхгүй байна.

Ерөө гол, Ерөө голын Бугант, Ерөө, Дулаанхаан хяналт-шинжилгээний 3 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 58.3-92.9 мг/л хэлбэлзэж Ерөө-Бугант хяналт-шинжилгээний цэгээс авсан дээжинд нитритийн азот /NО₂/-ын агууламж 0.031 мгN/л буюу ХА-аас 1.55 дахин давсан байна.

Хараа гол, Хараа голын Мандал сумын гүүрний дээд ба доод, Баянгол хяналт-шинжилгээний 3 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 212.2-221.9 мг/л-т хэлбэлзэж  Баянгол хяналт-шинжилгээний  цэгээс авсан дээжинд нитритийн азот /NО₂/-ын агууламж 0.021 мгN/л буюу ХА-аас 1.05 дахин давсан байна.

Хүдэр гол, Хүдэр голын Хүдэр хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 122.7 мг/л, ХА-аас давсан үзүүлэлт байхгүй байна.

Бугант гол, Бугант голын Бугант хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 119.6 мг/л  нитритийн азот /NО₂/-ын агууламж 0.026 мгN/л буюу ХА-аас 1.30 дахин, аммонийн азот /NH­₄/-ын агууламж 0.97 мгN/л буюу ХА-аас 1.94 дахин, эрдэс фосфор /Р_эрд/-ын агууламж 0.576 мгР/л буюу ХА-аас 5.76 дахин, перманганатын исэлдэх чанар /ПИЧ/-ын агууламж 29.6 мг/л  буюу ХА-аас 2.96 дахин давсан бөгөөд голын гольдролын дагуу бага зэргийн бохирдол үүссэн байна.

Зэлтэр гол, Зэлтэр голын Зэлтэр хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 170.4 мг/л  давсан үзүүлэлт байхгүй байна.

             Буурь гол, Буур голын Сүхбаатар хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт их  639.8 мг/л, биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч /БХХ₅/-ийн агууламж 3.7 мгО/л буюу ХА-аас 1.2 дахин давсан байна.

Бургалдай гол, Бургалдай голын Бургалдай хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт их  196.5 мг/л, ХА-аас давсан үзүүлэлт байхгүй байна.

Хиагт гол, Хиагт голын Алтанбулаг хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт их, 603.2 мг/л, усан дахь биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч /БХХ₅/-ийн агууламж 4.4 мгО/л буюу ХА-аас 1.5 дахин, аммонийн азот /NH­₄/-ын агууламж 6.87 мгN/л буюу ХА-аас 13.74 дахин, нитритийн азотын /NО₂/-ын агууламж 0.356 мгN/л буюу ХА-аас 17.80 дахин, эрдэс фосфор /Р_эрд/-ын агууламж 0.549 мгР/л буюу ХА-аас 5.49 дахин, перманганат исэлдэх чанар /ПИЧ/-ын агууламж 11.8 мг/л  буюу ХА-аас 1.18 дахин давж маш их бохирдолтой байлаа.

Ус бохирдуулах бодисын агууламж

Хүснэгт 1

Тайлбар: БХХ₅-биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч, ПИЧ-Перманганатын исэлдэх чанар

2.Хаягдал бохир усны хяналт-шинжилгээ

2022 оны 10 дугаар сарын 10-нд, Сэлэнгэ аймгийн Сүхбаатар сумын “Урсгал-Ус” ХХК-ны хаягдал ус цэвэрлэх байгууламж /цаашид ЦБ гэх/-ийн орох, гарах цэгээс авсан хаягдал бохир усны 2 сорьцонд хийсэн шинжилгээний дүнгээс үзэхэд ЦБ-аас гарч байгаа ус 39.57 %-ийн цэвэршүүлэлттэй байжээ.

2022 оны 10 дугаар сарын ЦБ-ын орж байгаа болон цэвэршүүлээд гарч байгаа хаягдал бохир усны сорьцонд хийсэн шинжилгээний дүнг MNS 4943:2015 “Хаягдал ус”-ны стандартад заагдсан хүрээлэн байгаа орчинд нийлүүлэх хаягдал усан дахь бохирдуулах бодисын зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээ (цаашид ЗДХ гэх)-тэй харьцуулан 2 дугаар хүснэгтэд үзүүллээ.

                                                                                                                               2 дугаар хүснэгт

Тайлбар: Ж/Б-жинлэгдэх бодис, эрдэс фосфор /Р_эрд/ MNS 4943:2015 “Хаягдал ус”-ны стандартад заагдсан хүрээлэн байгаа орчинд нийлүүлэх хаягдал усан дахь бохирдуулах бодисын зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээнээс давсан үзүүлэлтүүдийг тодруулав.

Дүгнэлт: Зэлтэр гол маш цэвэр, Сэлэнгэ мөрөн, Орхон, Хараа, Ерөө, Хүдэр  голын ус цэвэр байна. Харин Буурь, Бугант гол бага бохирдолтой, Хиагт гол маш бохир байлаа.

Агаарын шинжилгээ: Сүхбаатар сумын агаарын чанарын 1-р харуулын 10-р сарын ажиглалтын дүнгээс үзэхэд агаар дахь хүхэрлэг хийн дундаж агууламж 0.003 мг/м³, хамгийн их нь 0.005 мг/м³, азотын давхар ислийн дундаж агууламж 0.022 мг/м³, хамгийн их нь 0.049 мг/м³, нийт тоос дундаж 0.067 мг/м³, хамгийн их нь 0.340 мг/м³, PM10 тоосонцорын дундаж 0.038 мг/м³, хамгийн их нь 0.182 мг/м³, PM2.5 тоосонцорын дундаж 0.030 мг/м³, хамгийн их нь 0.148 мг/м³,агаар болон хөрсөн дээрхи цацрагийн түвшин фон түвшнээс даваагүй байна.

Агаарын чанарын 2-р харуул болох Мандал сумын агаар дахь түгээмэл бохирдуулагч хий болох азотын давхар ислийн дундаж агууламж 0.021 мг/м³, хамгийн их агууламж 0.049 мг/м³, хүхэрлэг хийн дундаж агууламж 0.002 мг/м³, хамгийн их агууламж 0.005 мг/м³ PM10 тоосонцорын дундаж 0.065 мг/м³, хамгийн их нь 0.150 мг/м³, PM2.5 тоосонцорын дундаж 0.053 мг/м³, хамгийн их нь 0.132 мг/м³ байна.

Мэдээ бичсэн: БОШЛ-ын инженер  М.Өнөржаргал